Kiliseler
Şar Mahallesi’nde bulunan ve Mardin Süryani Kadim Ortodoks Cemaati’ne ait olan Kırklar Kilisesi, 6. yüzyıla tarihlendirilir. 1293’te Mardin’in, Süryani Kadim Patriklik Merkezi olması ile Mardin’de yaşayan Süryanilerin ruhani ve idari işleri, bu kiliseden yönetilmeye başlanmış. Kırklar Kilisesi'nde patrikler ve metropolitler önceleri kilisenin avlusunda tavanları kesme taşla örülmüş odalarda ikamet ederlermiş. 1850'de bu odaların yerine yeni bir patriklik merkezi inşa edilmiş, 1925'te de bu mekân genişletilerek yanına kesme taşlardan bir divanhane yapılmış. 1799'da burada bir okulun açılmış olup, 1825 - 1899 yılları arasında faal olduğu bilinmekte. 1928 yılına kadar kilisede, eğitim ve öğretim devam etmiş. Mor Behnam adıyla da bilinen kilisenin her iki ismi de erken dönem Hıristiyan efsanelerine dayanır. Bir müzeyi andıran kilise, üç giriş kapısı, ince taş işçiliğine sahip mihrapları, dört yüz yıllık ahşap mihrap kapıları, 1500 yıllık kök boyası baskılı el dokuması perdeleri, ahşaptan yapılmış ve farklı motiflerle süslenmiş ayin sunakları, fildişi bezemeli kürsüleri, gümüş kandilleri, kutsal kişilerin tabloları ve elyazması dua kitapları ile zengin bir koleksiyona sahiptir.
Mor Yakup Kilisesi
Zeynel Abidin Camii İslamiyetin, Mor Yakup Kilisesi de Hıristiyanlığın önemli mabetlerindendir. Birbirlerinden 50 metre uzaklıkta yer alan ve sürekli birlikte anılan iki yapı ortak bir tarihi geçmişe sahiptir. Yukarı Mezopotamya’nın en eski kiliselerinden olan ve Mardin’in önemli kültür varlıklarından biri olarak nitelendirilen Mor Yakup Kilisesi, 4. yüzyıla tarihlendirilir. Kilise, hastalara şifa vermesi, engelli insanları iyileştirmesi, bir haftalık bebeği konuşturması gibi mucizelerine inanılan ve azizlik mertebesine yükseltilen Mor Yakup’un adını taşır. 309 yılında Nusaybin episkoposluğuna getirilen Mor Yakup, burada bir katedral ve vaftizhane inşa ettirmiş. 8. yüzyılda katedralin yıkılması üzerine vaftizhane kiliseye dönüştürülmüş ve Mor Yakup Kilisesi olarak anılmaya başlanmış. Kilise, çok iyi korunmuş olarak günümüze kadar ulaşan yüksek kabartma tekniğinde yapılmış bezemelerle süslü. Bezemeler, Mardin’in en iyi taş işçiliği örneklerinden biridir. Mor Yakup ve öğrencisi şair Mor Efrem, 326 yılında da ünlü Nusaybin Okulu’nu burada kurmuşlar. Dünyanın ilk üniversitelerinden biri olan bu okulda, 800-1000 kadar öğrencinin yatılı olarak okuduğu kaynaklarda geçmekte. Nusaybin Okulu’nda teolojinin yanı sıra felsefe, mantık, edebiyat, geometri, astronomi, tıp ve hukuk dersleri verilmekteydi. 38 yıl boyunca bu okulda öğretmenlik yapan Mor Efrem, Süryani edebiyatının önemli bir şairi ve Süryani dilinin en büyük ustası kabul edilir. Birçok ilahi ve şiir yazmış olan Mor Efrem en eski Süryani ilahilerini bestelemiştir.
Mor Evgin Manastırı
Çok eski tapınaklardan biri olan manastır, 4. yüzyıla tarihlendirilir. Manastıra adını veren Hıristiyan azizlerden Mor Evgin’in Mısır’ın Kızıldeniz kıyısında inci dalgıcı olduğu, 340 yılı civarında buraya gelip manastırı kurduğu rivayet edilir. Mor Evgin Manastırı, Tur Abdin Dağı’nın yamacında, ovadan 500 metre yüksekliktedir. Belli bir noktaya araçla gittikten sonra kısa bir yürüyüş sonrasında ulaşılabilir.
Yeniyol caddesi üzerinde bulunan kilisenin yapılış tarihinin MS 185 yılına kadar gittiği tahmin ediliyor. Daha eski dönemlere ait bölümleri de mevcuttur.
Gül Mahallesi’nde bulunan kilise, 1914’te Patrik II. Abdullah döneminde Papaz Abdulmesih’in gayretleriyle Petrus ve Pavlus adına yaptırılmıştır. Taş işlemeleri sade olan kilisenin, kök boyalarla yapılan el işi baskı perdeleri dikkat çekici özelliktedir.
Çiftlik köyünde bulunan kilisenin yapım tarihi bilinmiyor. Çok alçak tavanlı kapıdan geçilen iki odası bulunuyor. Şifa dağıttığı söylenen orta kısımdaki bölüm yoğun bir şekilde ziyaret ediliyor.
1894 yılında yapıldığı tahmin edilen kilise, bir Meclis-i Mebusan üyesi öncülüğünde ibadete açılmış. İçinde 21 sütun bulunan kilisenin koro balkonu ve çok sayıda değerli ikonası vardır.
Midyat’ın Altıntaş (Keferze) köyünde bulunan bu kilise, bir inanışa göre Mor Gabriel Manastırının mimarı Şufnayn’ın oğulları, mimar Theodosius ve Theodore tarafından 6. yüzyıl başlarında inşa edilmiş. Ancak bu kilisenin Tur Abdin’in parlak dönemlerini yaşadığı 8.yüzyılda yapıldığı da söyleniyor. Köyün kuzeyindeki en yüksek noktaya inşa edilen kilisenin görkemli konumunu vurgulayan çan kulesi, Midyat’taki taş işçiliği ve işlemeciliğinin en güzel örneklerinden birisidir.
Midyat’ın Güngören (Keferbe) köyünde yer alan içi klasik kilise, doğu-batı yönünde yerleştirilmiş uzun orta nefiyle Tur Abdin bölgesindeki en güzel köy kiliselerinden biri. Kilisenin güneyinde, doğusu mihrap tarafından kapatılan, yazlık kilise niteliğindeki iç avlu uzanır. Ana kilisenin kuzeyinde, yüksek tonozları ona bağlanan ve vaftizhane olarak kullanılan Vaftizci Mor Yuhanon Kilisesi bulunmaktadır.
Mardin Süryani Kadim Ortodoks Cemaati’ne ait olan kilise, günümüzde ara sıra kullanılmakta. 6. yüzyılda yapılmış olduğu düşünülen kilisenin plan şeması Kırklar Kilisesi’ni andırır. Ana kapısından üst kattaki avlusuna girince Mardin Ovası manzarası tüm ihtişamı ile sizi karşılamakta. Kilise ismini, Tanrıya olan inancından vazgeçmediği için yedi çocuğuyla birlikte öldürülen ve daha sonra azize ilan edilen Mor Şimuni’den almış. Bir azizeye ithaf edilen tek kilisedir. Mardin’de imal edilen dövme demir parçalar ve iri çivilerle kaplı ceviz kapıları ve ayin sunağı görülmeye değerdir. 1910 yılında Mimarbaşı Cabare Kandura tarafından yapılmış çan kulesi, Mardin kiliseleri içindeki en güzellerden biridir.
Temeli 4. yüzyılda atılan kilise, Mor Barsavmo adlı mucizeleri ve erdemleriyle ünlü, çilekeşlerin başı olarak bilinen azizin adını taşır. 1910 yılında eski temelleri üzerine geleneksel biçimde yeniden kurulmuş zengin bezemeli bir kilisedir. Kilise genelde açıktır.
İlçe merkezinde bulunan en eski kilisedir. 4 yüzyılda, putperestlerin tapınağı üzerinde inşa edilen kilise, 1961'de eski kalıntılardan yararlanılarak restore edilmiştir.
Midyat’ın en göz alıcı kiliselerinden biridir.
5. yüzyılda, Mor Gabrielli Abraham ve Hobel isimli iki keşiş tarafından kurulan kilisede Meryem Ana kubbesi vardır. Midyat Hıristiyanlarının merkez mezarlığı buradadır.
Hah (Anıtlı) Köyü yakınında bulunan kilisenin mimarisi göz dolduruyor. 1. yüzyılda yapılmış zafer takı biçimli bir Roma yapısının, 5.-6. yüzyıllarda kiliseye dönüştürüldüğü düşünülmekte. Kubbenin dıştan üst yapısı ve çan kulesi ise 20. yüzyıl eklemeleridir. Kilise Mardin civarında az rastlanan kare planı ve merkezi kubbesiyle Deyrülzaferan Manastırı’na benzemektedir..
